این مقاله بخشی از محتوای اصلی منتشر شده در کجارو می باشد. برای مطالعه کامل مطالب به لینک اصلی مقاله در منبع مراجعه کنید.
جشن‌های باستانی ایران یکی از قدیمی‌ترین رویدادهای تاریخی ایران است که برخی از آنها اکنون در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. محققان اسناد تاریخی به جا مانده از ایران باستان را برای تعیین زمان برگزاری این جشن ها مورد مطالعه قرار دادند. جشن‌های باستانی ایران به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که برخی از آنها سال‌هاست که فراموش شده‌اند.
در این مقاله به معرفی دو مورد از مشهورترین جشن های ایران باستان می پردازیم که در تقویم اوستایی ذکر شده است.
جشن شب یلدا
عکاس و منبع عکس: حمیده شفیعی ها، خبرگزاری تسنیم
جشن شب یلدا یکی از جشن های باستانی ایران زمین است که قدمت خود را از سالیان دور حفظ کرده و تا به امروز برگزار می شود. شب یلدا که آخرین شب پاییز و شب اولین روز زمستان است، طولانی‌ترین شب سال است و از غروب آفتاب در آخرین روز آذرماه آغاز می‌شود و تا طلوع آفتاب اولین روز دی ماه ادامه دارد. شب یلدا در قدیم به شب تولد ایزد مهر معروف بوده است. ایرانیان بر این باورند که امشب میترا بر اهریمن پیروز می شود و تاریکی به سوی نابودی می رود و در نتیجه روزها طولانی تر و شب ها کوتاه تر می شود.
جشن یلدا هنوز در نقاط مختلف جهان برگزار می شود و آیین های آن نیز رایج است. در این شب خانواده ها دور هم جمع می شوند و اغلب به دیدار اعضای بزرگتر خانواده می روند. سفره شب یلدا یکی از پربارترین سفره های سنتی ایرانی است که در آن از آجیل و خشکبار گرفته تا انواع میوه های رنگارنگ و شیرینی های سنتی می توانید پیدا کنید، اما در گذشته تنها هفت نوع آجیل و هفت میوه وجود داشت. عصر سر سفره یلدا
منبع عکس: سایت ایران نیهون
در شب یلدا اعضای خانواده شب را به نشستن و گپ زدن می گذرانند. یکی از مهمترین آیین های شب یلدا، شاهنامه خوانی، حافظ خوانی و قصه گویی برای بزرگان است. شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ نیز بخشی از سفره یلدا هستند. فال یکی از سرگرمی های امشب است.
محبوب ترین میوه های شب یلدا هندوانه و انار است. هندوانه که یک میوه تابستانی است، امشب به عنوان نماد تابستان استفاده می شود. در گذشته مردم بر این باور بودند که با خوردن میوه های تابستانی در شب یلدا، سرمای زمستان تاثیری بر آنها نخواهد داشت. انار همچنین نماد شادی و باروری است و هنوز هم یکی از رایج ترین میوه های شب یلدا است. از دیگر غذاهای لذیذ این جشن می توان به غذاهای مانده، کدو تنبل و لوبیا پخته اشاره کرد.
جشنواره سپندارمزگان
مراسم ازدواج بانوان ایرانی در جشنواره سپندارمذگان، عکاس و منبع عکس: فیروزه منوچهری، سایت امرداد
«سپندارمذ» پنجمین روز اسفند و زمان جشن سپندارمذگان یا اسفندگان است. در این جشن، الهه نگهبان توسط زنان مقدس و با فضیلت ستایش می‌شود و مردان برای همسران خود هدایایی تهیه می‌کنند و به آنها احترام می‌گذارند. بعدها در فارسی این مراسم به جشن مردگیران معروف شد.
اسفند یا سپندارمز به معنای فروتنی و پاکی و از امشاسپندهای اهورامزدا است. در این روز فروتنی، صبر و محبت اهورامزدا را ستوده و زن را به نشانه این صفات خداوند پرستش می کنند. از سوی دیگر امشاسپند سپندارمذ الهه باروری و زایمان در جهان است و به همین دلیل این روز در ایران باستان به عنوان روز زن شناخته می شود.
یکی از آداب و رسوم در این دوران، پوشیدن لباس های فاخر و زیبا و بر تخت نشستن زنان و حکومت در خانه بود. عشق و محبت از مفاهیم اصلی این جشنواره است و در سال های اخیر در فرهنگ ایرانیان این روز را روز عشق نامیده اند. زرتشتیان هنوز این روز را به عنوان مادر و روز جشن می گیرند و در برخی شهرها مانند یزد و روستاهای اطراف این مراسم باشکوه برگزار می شود.
سپندارمذ در فرهنگ ایرانی معادل روز ولنتاین است. در واقع حدود دو هزار سال قبل از ظهور نماد ولنتاین، آریایی‌ها روزی را روز عشق یا سپندارمذگان نامیده‌اند. کلمه سپدارومز عنوان ملی جهان و به معنای گسترش دهنده، فروتن و نماد عشق است. زمین، بدون توجه به زشتی و زیبایی، مراقب مردم است و مانند مادری مهربان در دامان خود از آنها مراقبت می کند. پسوند «گان» در لغت به معنای جشن است و از این رو «سپندارمذگان» به جشن زمین و روز عشق معروف است.
تقویم مناسبت های باستانی ایران
در ایران باستان گاه از اعداد مختلفی استفاده می کردند. تقویم زرتشتی ایران باستان یکی از پرطرفدارترین تقویم‌های ایرانی است که ۱۲ ماه و ۳۰ روز دارد. این تقویم از گاهشماری های بابلی و مصری الهام گرفته شده بود، اما پس از به قدرت رسیدن هخامنشیان تغییر کرد. حدود 300 سال طول کشید تا این تقویم شکل نهایی خود را به خود گرفت و از زمان سلطنت داریوش استفاده از تقویم ایرانی ـ مذهبی مزدیسنا در ایران رواج یافت.
در تقویم زرتشتی ایران باستان نام ماه را خدایان زرتشتی می نامیدند. در میان کتیبه های باقی مانده از هخامنشیان نشانه هایی از گاهشماری ایران باستان و تقسیم بندی آن به چشم می خورد. در این تقویم روز و شب به پنج قسمت تقسیم شده و هر 30 روز را یک ماه می نامند. بنابراین هر سال 12 ماه و پنج روز به پایان سال باقی مانده است. مناسبت‌های تقویم ایران باستان شامل جشن‌های ماهانه، مناسبتی و هرمز در اولین روز هر ماه است.